sábado, 20 de agosto de 2011

Mensajem Prezidente Parlamentu Nasional, Sr. Fernando La Sama de Araujo

Aniversariu Falintil ba dala 36
( 20. 08. 1975 – 20. 08. 2011 )

Ha’u Nian “Kalorozas Saudasoins Kombativas” No Parabens Ba Falintil- Frente Armada Da Libertação Nacional De Timor-Leste Ne’ebé Ohin Selebra Aniversáriu Ba Dala 36.

Aproveita Biban Ida Ne’e Ha’u Hakarak Hato’oho Respeitu, Ha’u Nian Gratidaun Ba Membru Falintil Sira Tomak, Ba Imi Nian Dedikasaun, No Fo An Tomak Hala’o Imi Nian Dever Servi Ba Nasaun No Povu, Hodi Rai Doben Timor-Leste Moris Ho Hakmatek Iha Ukun An Ida Ne’e To’o Ohin Loron. Ha’u La Haluha Mos Ba Membru F-Fdtl Sira Ne’ebé Sei Fila Hikas Ba Vida Sívil, Ha’u Lori Parlamentu Nasional Tomak Nian Naran Hato’o Obrigadu Wa’in Ba Imi, Tamba Imi Nian Kontribuisaun Ne’ebé Boot Tebes Ba Estabilidade Nasional Iha Rai Ida Ne’e. Imi Maka Sai Masin Ba Povu No Naroman Ba Sosiedade Timor-Leste Tomak, Hodi Povu Maubere Bele Moris Iha Paz No Domin Nian Laran.

Dili, 20 de Agosto de 2011
Prezidente Parlamento Nacional
Fernando La Sama de Araújo

Diskursu PR Ramos Horta Iha Serimonia Atu Rekonhese Funu Nain Husi Frente Armada Resistensia Timor Nian

DISKURSU HUSI ESELENSIA PRESIDENTE REPUBLIKA DR. JOSÉ RAMOS-HORTA PREMIU NOBEL BA PÁS (1996) IHA ANIVERSARIU FALINTIL NIAN BA DALA 36 SERIMONIA ATU REKONHESE FUNU NAIN HUSI FRENTE ARMADA RESISTENSIA TIMOR NIAN

Dili, 20 Agostu 2011

Nai Ulun Uma Fukun Timor nian (Senhor Presidente Parlamentu Nasional)
Senhor Primeiru Ministru
Senhor Xefe Estadu Maior General F-FDTL
Veteranus Luta Libertasaun Nasional
Militares Falintil-FDTL
Ilustres konvidadus
Eselensias

Ho laran kmanek maka, iha aniversariu ba dala tolu nulu resin nen Falintil nian hau ata presidi serimonia nebe ita nia rai fo sasin publiku ba rekonhesimentu no hatudu ita nia gratidaun ba funu nain Frente Armada Resistensia Timor nian. Frente Armada nebe iha tinan rua nulu resin hat nia laran hatutan ahi liberdade ita nia rai nian, sai nudar ahi oan ida nebe ho segredu lakan wain iha ita nia povu nia futar fuan. Frente Armada maka fo moris ba frente resistensia sira seluk, hanesan :

– Frente Diplomatika nebe ne-neik maibe konkista, husi tinan ba tinan, apoiu no simpatia ba ita nia luta husi rai seluk iha mundu, ba nesesidade atu rona no respeita direitu ba autodeterminasaun Timor oan sira nian;

– Frente klandestina nebe habelar resistensia husi foho ba knua sira, ba vila no sidade, lori halu ita nia resistensia sai diversifikadu liu tan hodi nune fo’o presaun ba forsa okupantes sira;

Iha areas libertadas, tam ba perigu no todan husi luta nebe iha halu sentimentu nasionalista, espiritu misaun no sakrifisiu, sai makas liu ta’an. Kbit iha fuan husi ita nia funu nain sira hametin liu tan esperansa ita nia povu nian. Frente Armada maka haburas sentimentu independensia no laran metin ba vitoria final povu nian.

Sentimentu no laran metin ne maka sai iha lian tatolin husi ita nia maun bot Nicolau Lobatu rasik, wainhira nia dehan “ Ita nia vitoria ne iha kestaun tempu deit”. Historia hatudu katak nia lo’os duni, “Ita nia vitoria ne iha kestaun tempu deit”.

Iha serimonia dalan uluk nee, ita sei fo homenagem ba ema hamutuk atus rua tolu nulu resin nen, feto ho mane funu nain sira nebe servi iha Frente Armada kleur liu – sira nebe servi tinan 15 to tinan 24.

Sira ne funu nain nebe modestu, aten berani, fiar metin, nebe la hanoin barak hodi ariska sira nia moris, husi tinan ba tinan, tuba rai metin, hodi hahi nafatin mehi atu ukun rasik an. Husi funu nain sira ne, balu militar, balu sivil, nebe sai nudar lutun kotuk ba militar Falintil sira, nebe fo tulun no fo fatin ba ita nia forsas sira.

Ita nia sasin no gratidaun sei hatutan no hametin wain iha serimonia nebe sei halau iha fatin seluk-seluk tan, tamba ita iha funu nain veteranus aswain nebe servi povu no libertasaun nasional iha Timor nia laran tomak.

Frente Armada sia nudar servisu ida nebe ema militar no sivil, halau hamutuk nudar maun-alin. Unidade no sakrifisiu ba libertasaun Povu sai mos nudar lisaun bo’ot nebe Falintil fo’o mai ita, nebe sei sai mos nudar dalan ida ba militares foun iha F-FDTL.

Falintil – Forsa Defeza Timor-Leste sei liu hela husi prosesu renovasaun no modernizasaun. Iha ita nia maun Taur Matan Ruak nia okos , F-FDTL halao hela nia transformasaun ba forsa nebe modernu, profisional nebe iha kbit atu realiza misaun foun atu bele fo mahon ba soberania ita nia patria nebe ita liberta onan. Ita foin maka rekruta tan foin sae atus ba atus nebe iha sira nia liman ita nia rai se fo fiar ba nia defeza no protesaun iha tinan ikus mai. Formasaun ba efektivus foun hirak ne foin hahu no mos rekrutamentu foun sei halau tan. Estrtura F-FDTL sei liu dadaun hela husi transformasaun ida nebe klean.

Ita nia ejersitu gerilheirus Falintil halau daudaun hela transformasaun ba iha forsa ida nebe teknikamente espesializadu, ho komponente tasi no forsa rai maran. Ejersitu mos sei hamosu korpu engenharia nebe bele fo nia kontribuisaun ba projektus desenvolvimentu lokal no iha komunidade. Ita nia komponente forsa tasi nian sei atinji um tersu husi ita nia efektivus forsa tomak. F-FDTL agora dau daun, prepara an hela ba misaun foun nebe ita nia rai husu, iha tempu dame, hanesan proteje ita nia tasi nebe luan tebes no nia riku soin sira.

Prosesu transformasaun F-FDTL nebe halau diak tebes sei iha dalan klaran hela. Ulun funu nain guerilha nebe bele transforma forsa guerilha ba ejersitu regular, profisional no moderno hanesan General Taur Matan Ruak iha mundu ne la barak ida. Maun Taur hatudu dalan nebe los, ho matenek, ba prioridade estratejika ita nia Nasaun nian, ne’e maka hari F-FDTL. Ita hotu rekonhese prioridade konsensual ida ne nebe sai nudar ita nia interese nasional. Krise 2006 hamosu kanek nebe seidauk kura lolos.

Presija laran metin no fiar metin atu bele hametin estabiliadde iha prosesu transformasaun F-FDTL no tane formasaun militares foin sae sira nian, tuir dalan aswain nebe Falintil hatudu onan iha tinan 24 nia laran.

Heróicos combatentes veteranos. Militares das F-FDTL

As F-FDTL existem para assegurar a paz. Como comandante das Falintil, o grande irmão Xanana defendeu sempre a Paz. Como ele disse, nessa altura, “a paz é possível em Timor-Leste, o diálogo é a via para a paz”.

O tempo provou que o grande irmão Xanana também estava certo. A busca de paz e diálogo pela Resistência Timorense, acabou por vencer. As F-FDTL são, por isso, as herdeiras da tradição pacífica do nosso povo.

As suas missões são missões de defesa da paz e da soberania nacional.
Há pouco tempo, tive a satisfação de me despedir dos militares das F-FDTL que vão contribuir para a missão das Nações Unidas no Líbano, integrados no contingente da engenharia militar portuguesa. A sua partida é simbólica dos grandes objectivos a alcançar pelas F-FDTL que estamos a construir:

- A projecção da imagem do Estado na comunidade internacional.
- A participação dos militares em missões de manutenção da paz.
- O desenvolvimento da especialização técnica e do profissionalismo que as F-FDTL exigem aos seus militares, para poderem cumprir as futuras missões.

O plano de modernização e desenvolvimento das F-FDTL é realizado com o apoio amigo dos nossos parceiros da cooperação militar, a quem manifesto profundo reconhecimento pela atenção e assistência que dedicam ao nosso país. A cooperação militar conta com duas dezenas de parceiros que reflectem os laços de boa vizinhança e a integração regional e internacional de Timor-Leste, que vamos continuar a desenvolver.

Saúdo também os ilustres convidados estrangeiros, que nos honram com a sua participação nesta cerimónia de Reconhecimento dos combatentes da libertação. Calorosos cumprimentos de boas-vindas, em meu nome e em nome dos militares das F-FDTL e do povo de Timor-Leste, em especial para Suas Excelências:

- O Ex-Vice-Presidente da Indonésia, General Try Sutrisno; o Ministro Coordenador da Política, Justiça e Segurança da Indonésia, Marechal do Ar Djoko Suyanto; o Ministro da Defesa da Indonésia, Senhor Purnomo Yusgiantoro; a Ministra do Comércio da Indonésia, Senhora Mari Pangestu; o Ministro da Defesa Nacional da Guiné- Bissau, Senhor Aristides da Silva;

- O Chefe do Estado Maior General das TNI, Almirante Agus Suhartono e os ilustres oficiais generais que o acompanham;

- O ex-comandante da INTERFET, General Peter Cosgrove, o Major-General Lou Gardiner da Nova Zelândia, o General Tan Huck Gim de Singapura, o Ex-Chefe do Estado Maior do Exército de Portugal, General António Martins Barrento, o General João Beraldo do Brasil - que desempenharam missões de comando de forças internacionais ou de observação em Timor-Leste;

- O Vice-Chefe do Estado-Maior General das Forças Armadas e de Defesa de Moçambique, General Olímpio Cambora, o Vice-Chefe do Estado Maior General das Forças Armadas da Guiné-Bissau, General Mamdú Turé, o General Paulo Lara, de Angola, a Senhora Hilda Lini, Chefe da delegação de Vanuatu, o Senhor Hamid Ibrahim, da World Veterans Federation, e o Coronel John Morrice, da Singapore Armed Forces Veterans League.

To all our guests my warm welcome on behalf of the Timor-Leste Defence Forces, F-FDTL, and the Timorese people.

In the last ten years we have been restructuring and developing our Defence Forces from a skilled guerrilla force into a technically able modern force, under the steady hand of General Taur Matan Ruak and the knowledgeable oversight of Prime-Minister Xanana Gusmão and the democratic oversight of our Parliament.

The restructuring and development of our forces is a matter of broad national consensus within our society and among political parties.

Recently I had the satisfaction of sending off a group of the Timorese military engineering, which is now undergoing technical training and will be deployed in the United Nations Mission in Lebanon, embebbed into the Portuguese contingent. This participation in the UNIFIL summarizes aptly our national goals for the Armed Forces modernization:

1.st The contribution of our country in the forefront of the common effort of the International Community.

2.nd The contribution of our military for Peace Keeping under the leadership of the United Nations.

3.rd The development of technical capabilities, strengthening professionalism.

F-FDTL is undergoing a generational change. Many of our most experienced soldiers and heroes enter deserved retirement or will do so in the next few years. New recruitment is well under way, to prepare the Armed Forces for the next 10/20 years. The preparation of a new generation of young Timorese military is a key step in the process of the modernization of the Armed Forces. This phase has to proceed uninterrupted and unaltered and stands out among our most cherished priorities.

To achieve our goals we have relied on the military assistance of our Development Partners and friendly support of many countries. We have developed excellent relations with our closest neighbours, Indonesia and Australia. In General Peter Cosgrave, Timor-Leste welcomes a military commander that became a good friend of our country. And the high level Indonesian delegation and the presence of former Vice-President Try Sutrisno highlight the friendship between our two countries and the way our two governments look forward with confidence to the future.

To all the delegations, our government and I, as President of the Republic and Supreme Commander of the Armed Forces, extend the warmest welcome. Your presence here today is an encouragement for us.

Ofisiais, sargentus, no soldadus F-FDTL. Militares sira nebe iha parada

Ita nia rai hein buat barak husi ita bo’ot sira. Ejersitu ida nebe modernu no profesional presija mos iha disiplina. Rigor no disiplina ne nudar kualidade nebe militar sira tenki iha atu nune bele fo estabiliade no hamosu ambiente ida ke diak ba instituisaun. Servisu diak ka la diak husi F-FDTL no hahalok nia militares sira nian sei influensia imagem no naran diak nasaun nian.Militares sira tenki haraik an, simples, iha disiplina hodi nune bele kontribui ba naran diak F-FDTL nian no lori bele hetan respeitu povu nian.

Atu bele honra dever instituisaun nian militares sira tenki iha dedikasaun ba povu no klamar atu servi komunidade.

Nudar ita bo’ot sira nia Komandante Supremu hau hato hau nia saudasaun ba ita bo’ot sira hotu iha loron F-FDTL halu tinan. Hau laran metin katak militares F-FDTL sei tuir nafatin tradisaun Falintil nian hanesan haraik an, dedikasaun, no respeitu povu, buat nebe ita simu husi ita nia aswain resistensia nian hanesan Nicolau, Xanana, Ruak no veteranus funu nain libertasaun nasional nebe ohin ita hotu tane hamutuk.

Viva Falintil, Viva F-FDTL. Viva Povu Timor-Leste.