Kareta 88-PN, Diakliu Entrega Lai ba Estadu

Oras nee kareta dinas ba deputadu/a sira: “88-PN” sai polemika (pro-kontra) iha Parlamento Nasional. Entre deputadu diferensia hanoin.

Bazea desizaun Prezidenti Parlamento Nasional (PN), tinan hirak liuba, PN sosa kareta luxu merk Mitsubisih Pagero hamutuk 65 hodi fahe ba deputadu/a hodi halao knar durante mandatu. Osan sosa kareta 65 nee, hasai husi orsamento Parlamento nian. Momentu neba, mosu ona polemika. Membru Bankada  Fretilin rejeita, lakohi uza. Liuhusi diskute naruk, ikus mai Bankada Fretilin fo deit atitude maklum ba desizaun sosa kareta mesmu sira nain ida rua deit mak utiliza.

Klaru katak, kareta hira nee sosa no foba deputadu/a sira hodi halao knar durante sira nia mandatu. Kareta sira nee sosa ho presu razuavel. Baratu liu fali kareta sira nebee instituisaun seluk sosa. Depois osan restu sosa fali kareta ba staf sira. “Ida nee maka dehan sala mos, entaun hanoin loos maka ida ne’ebe,” dehan La Sama ba jornalista.

Agora sira nia mandatu besik remata, oinsa status kepemilikan kareta 88-PN nee. Ne’e maka mosu problema. Distinu terakhir Kareta 88-PN atu ba loos ne’ebe. Apakah hatama fali ba armagen kareta governu nian, ou fo gratuitu ba deputadu/a sira nudar sinal obrigado (tanda terima kasih) tamba tinan 5 sira halao ona knar. Kazu nee to’o ona iha Ministeriu Publiku, agora iha prosesu hela.

Bankada opozisaun (Bankada Fretilin) hakarak kazu nee lori ba tribunal, atu nunee, entidades ne’ebe involve ba provas sira nia inosensia perantes justisa, bele kumpri prosesu nee. See lae, kontinua mosu diskonfia. Entaun problema nee la hotu. Entertantu, deputadu/a AMP barak tuur nonok. Sira entrega ba senhor Prezidenti PN Fernando La Sama maka koalia. Ba jornalista Prezidente PN, La Sama dala hira ona hateten, nia prontu hato’o deklarasaun ba Tribunal.  Nomos prontu fo husu informasoens ba KAK.

Dalan diak liu ba kazu nee, maka entrega fali ba estadu lai. Depois mak lelan fali ba deputadu/a sira. See maka iha osan, bele sosa. Atu nunee, labele mosu diskonfia arbiru ba malu. Sekuandu momentu sosa, bazea ba baze legal uda maka klaru, tansa ikus mai sai konfuzaun. Importante saida ba povu?. Hakarak reforsa deit katak, problema ida nee la importansia ba populasaun. Povu presiza liu maka hadia kondisaun estradas, bee mos, no electrisidade. Ida nee maka lider politikus sira tenki hanoin no hato’o ba populasaun iha tempu kampanha eleisaun parlamentar mai nee.  **  

STL, 25 Maiu 2012

AMP Hatoo Relatoriu Servisu Tinan 5 Ba TMR

STL, 25 Maiu 2012

FotoSTL

DILI - Governu Aliansa Maioria Parlamentar (AMP) liu husi Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão ho membru governu tomak, hatoo relatoriu periodu tinan lima nian durante AMP nia ukun ba Prezidente Republika, Taur Matan Ruak (TMR).

“Ami mai intrega relatoriu tinan 5 nebee ministeriu sira halo tiha ona, entrega iha TLDPM ninian, tan nee ohin (Kinta-red) entrega ba prezidente atu bele haree buat nebee mak ami halo ona no seidauk halo,” dehan PM Xanana ba jornalista, Kinta (24/05) iha Palacio Prezidente Aitarak Laran.

Xefi governu nee hatutan, governu mos dezeja susesu prezidente nia mandatu durante tinan lima no prezidente mos dezeja ba membru governu AMP ida-idak no fo susesu ba eleisaun. Iha fatin hanesan, Prizidente Taur Matan Ruak, dehan, nia simu relatoriu husi Primeiru Ministru no membru governu tomak kona ba servisu tinan lima durante mandatu AMP ukun, hodi fo posibilidade ba Prezidente Republika foun, bele hatene no akompaina durante tinan lima Governasaun AMP.

“Hau mos simu relatoriu tinan lima durante mandatu ami nebe fo posibilidade ba prezidente foun hodi hatene no akompanha saida mak sira halo tiha iha tinan lima nia laran no prepara atu koopera diak liu tan ho governu foun nebee sei mai husi rezultadu eleisaun,” haktuir TMR.

Governu Kumprimenta PR Foun

Aproveita oportunidade ida nee, Primeiru Ministru (PM) Kay Rala Xanana Gusmão ho membru governu tomak hatoo komprimentus ba Prezidente Foun,  Taur Matan Ruak (TMR) nebee hahu ona knar iha Palacio Prezidente Aitarak Laran.

“Ami mai fo komprimentus no rona prezidente ninia mensazen ba ami, tamba prezidente prekupa hela mas sei iha enkotru tan konseilu superior de defeza no seguransa atu hare ba situasaun eleisaun nebee sei mai,” dehan PM Xanana.

Eleisaun parlamentar, tuir Xanana, prezidente sei bolu Comisaun Nasional das Eleisoens (CNE), Sekretariado Tekniku Administrasaun Eleitoral (STAE) no UNMIT tamba prezidente nia preokupasaun boot liu mak eleisaun parlamentar. “Ita hotu hatene foin loron hat prezidente halao nia knar maibe sei hakaas aan atu haree ba atividades sira iha nee hotu,” katak Xanana.

Prezidente Republika, Taur Matan Ruak mos agadese ba governu AMP kona ba susesu no organiza sermonia tomada de posse kintu prezidente TL nomos seremonia restaurasaun independensia TL ba dala sanulu.

“Primeiru lugar agradese ba sira kona ba susesu, organiza seremonia tomada de posse kintu prezidente, seremonia ba desimu aniversariu no simu bainaka, ita nia konvidadus nebee mak iha nee nebee laos uitoan,” tenik TMR.

TMR agradese mos susesu nebee Timor-Leste hetan durante seremonia hotu nia laran, tamba buat hotu lao diak, halo ema hotu kontente, tan nee presiza agradese ba sira nomos agradese ba povu, joventude, politiku hotu, sosiedade sivil, no autoridade lokal hotu.

“La haluha hau mos agradese ba povu, joventude, politiku hotu, sosiedade sivil, autoridade lokais hotu-hotu, Timor oan hotu ba susesu seremonia nee nian, tamba ita nia bainaka sira kontente loos haree situasaun iha nasaun Timor-Leste,” dehan Taur.

Nia mos hatoo ba governu tomak nomos reprezentante koligasaun partidu lima nian tamba la kleur tan Timor-Leste komesa ona kampaina parlamentares hodi prepara ba eleisaun nebe sei halao tinan nee.

“Ita hein katak ida nee (eleisaun parlamentar-red) mos lao diak hanesan mos foin dadaun kampania no eleisaun prezidensiais, atu ita hatudu dala ida tan ba mundu katak ita iha kbiit laos deit garante seguransa ba ita nia sidadaun sira,” apela Taur. lay

Lingua Materna, PN Husu Esplikasaun ME

DILI - Reprezentante povu iha Uma Fukun Parlamentu Nasional (PN) husu Ministru Edukasaun Joao Cancio Freitas atu fo esplikasaun klaru konaba implementasaun lingua materna iha rai laran.

“Ami husu ME Joao Cancio atu marka prezensa urjenti iha PN hodi fo esplikasaun ba asuntu nee,” hatete Deputadu Inacio Moreira iha sesaun plenaria Parlamentu Nasional, Tersa (31/1).

Inacio hatete rezulusaun nebe aprova iha PN tenke kumpri, orgaun soberanu PN nian no husi bankada Fretilin hamata ona rekrementu hodi husu Ministru Edukasaun mai iha PN halo esplikasaun ba asuntu nee.

“Ami husu ME Joao Cancio tenki halo esplikasaun sobre lingua materna nebe agora daudaun sai isu nebe ladiak iha TL. Ami hanoin implementasaun lingua maternal, ho haraik a’an husu honestidade politika husi governu AMP nian. Ita bo;ot sira halo tiha proposta rezulusain ida atu oinsa bele hanorin lian ofisial sira nebe konsagra tiha ona iha kostituisaun,” hateten Inacio.

Iha Distritu 3, akresenta Inacio, Ministru Edukasaun Portugues mai tiha iha TL hodi halo inagurasaun ba eskola portugues atu hanorin portugues iha fatin seluk, nunee mplementa lian maternal sai konfuzaun bo’ot.

“Ita hakarak halo planu para dezenvolve buat hot-hotu tenki hanoin didiak la bele halo konformi ita nia hakarak. Maibe ami so tauk deit iha interese ruma iha laran, alende ida ne’e keta iha autor intelektual ruma karik,” tenik Inacio.

Iha fatin hanesan deputadu Aderito Hugo husi bankada CNRT iha nia intervensaun husu ba meja atu bolu Ministru Edukasaun Joao Cancio Freitas ba iha PN hodi hodi bele rona lolos perspektiva no motivu saida tanba iha diskusaun cientifiku akademiku mos ho emosional hotu ne’ebe ita lakoi atu rona no kria kondisaun para halo kondisaun no motivu ne’e saida husi lian materna ne’ebe koko atu inpelementa iha TL.

Nunee mos Prezidente Parlamentu Nasional, Fernando La Sama de Araujo hatete meja konkorda katak iha semana nia laran Ministru Edukasaun sei bele ba iha PN hodi fo esplikasaun klaru konaba lian maternal. Alende ida ne’e ulun bo’ot PN ne’e husu atu deputadus sira atu haree kompetensia orgaun soberania nian wanhira halo afirmasoens iha PN la bele implika opiniaun publika.

“Dizisaun politika iha PN, maka tuir konstituisaun iha poder atu hola desizoens politika. Halo lei no fiskalizasaun tuir desizaun politika,” komenta La Sama.

Esplika Motivu

Ozorio Florindo kestiona so objetivu governu hakarak obriga aplika lian maternal, sera ida ne’e jogadas politika interese ema seluk nian wainhira rezolusaun vinkula.
“Hau la hatene sira ne’e joga politika interese Timor nian ka ema seluk nian, hau husu tanba saida, se rezoluasaun ne’e vinkula entaun tanba sa mak sira ne’e la kumpri, sira senti sira mak bo’ot liu fali desizaun orgaun soberanu hanesan PN,” hatete Florindo.

Nunee mos Francisco Miranda Branco hatete katak, parlamentu nasional presiza rona esplikasaun ministeriu edukasaun nian konaba politika nasional ba lian materna. “Ita presiza rona ministeriu edukasaun kona ba politika edukasun nasional kona ba lian maternal, neduni tenki bolu ME mai iha PN,” hatete Branco.

Deputadu Francisco Jeronimo sente preokupa ho implementasaun lian materna, wainhira tenke hanorin lian materna rua hanesan mambae ho tokodede ba komunidade iha Liquica. “Dili tama ho tetun no Portuguese entaun bainhira mak bele lao hanesan, realidade duni malu nafatin hela deit, neduni presiza atu bele tetu no labele hare’e fali ba rai seluk nian,” sujere Jeronimo. lia/jai (STL, 01 Fevereiru 2012)

Kazu Kirsty Hetan Tuda, PN Husu Halo Dialogu ho Etika

DILI - Reprezentante Povu iha Uma Fukun Parlamentu Nasional (PN) husu ba Sosiedade sivil (ONG) atu debate problema lian materna ho etika no respeita malu.

Lia fuan nee hato husi Depotada Bankada Partidu Demokratiku, Getrudis Monis ba STL iha Uma Fukun PN, Segunda (30/01), relasaun ho atetude Organizasaun Naun Governamental (ONG) balu nebee hodi surat tahan tuda Embaixadora Boavontade Ministeriu Edukasaun, Kirsty Sword Gusmão nebe mos hanesan kaben husi Primeiru Ministru Xanana Gusmão, iha seminariu nebee reliza husi NGO REPETE 13 Kinta semana kotuk.

“Ami mos arepende tebes katak la divia akontese, tanba iha Nasaun ida nee ita presiza eduka malu no ita halo politika maibe tenki iha etika, ita labele halo politika arbiru para halo fali ema seluk sai vitima,” hatete Depotada Getrudis.

Katak Getrudis sira maka tenki eduka povu nee, buat hotu sei bele rezolve ho dialogu, la presiza ho atuasaun sira nebee maka akontese dadaun. Depotada nee mos hatutan Nia la aseita ho hahalok nee, tanba tuir nia diak liu lalika uja modelu sira hanesan nee maibe halo dialogu no rona malu.

Lia fuan hanesan hatoo husi Depotada Bankada Partidu Unidade Nasional (PUN) Fernanda Borges katak, ema ida bele iha hanoin oinseluk husi ema seluk, nee maka dehan liberdade, maibe hahalok atu espressa aan nee maka presiza ho maneria diak atu nunee bele komunika hanoin ho diak. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL web, edisaun Tersa (31/1). Terezinha da Costa

STL, 30 Janeiru 2012

Lasama Husu ME Respeitu Konstituisaun RDTL

Radio, online – Prezidenti Parlamentu Nasional Fernando Lasama de Araujo husu ba Ministeiru da Edukasuan (ME) no sosiedade sivil balun wainhira implementa politika atu hanorin lia materna iha eskola primaria no sekundaria tenki respeitu ba Konstituisaun RDTL ne’ebe dehan katak lian ofisial mak Tetum no Portuguesa.

“Ita lao tuir ididak nia dalan sei halo konfuzaun maibe, instituisaun hotu lao bazeia ba Konstituisaun sei la fo konfuzan iha publiku,”dehan Lasama ba jornalista iha uma fukun PN Tersa, (24/1).

Lasama hatutan, desizaun politika iha Parlamentu Nasional husu ba governu atu respeitu repezenta povu iha uma fukun hamutuk deputadu 65 ne’ebe foti rezulusaun. Ididak halo nia hakara ne’e mak ameasa ba estado.

Iha fatin hanesan Deputada husi FRETILIN, Ilda Maria Conceicao liu husi sesaun plenaria dehan, implementasaun lian materna ne’e sei hafahe povu no hamosu sukuismu iha fatin fatin .

“Uluk Parlamentu halo ona rezulusaun nomeru 20/20011 dehan katak, iha eskola pre-primaria hanorin mak lin Portugesa, maibe Ministeiru Edukasaun atu implementa falin lian maternal ida ne’e la konsidera rezulusaun,”Ilda lamenta.

Nune’e mos Deputado Joaquim Amaral husi FRETILIN lamenta tebes Ministerio Edukasaun ne’ebe laiha sensibeilizasaun.

Deputadu ne’e husu ba organizasaun UNESCO labele halo konfujaun hodi apoiu politiku Ministeri Edukasaun ne’ebe mai husi ema estranjeiru.

“Ita nia nasaun foun implementa lingua bar-barak sei halo ita konfuzaun, tamba ne’e lalika halo fali projetu Intenasional,”Joaquim komenta

Tuir plano Ministerio Edukasaun sei implementa uluk lian materna iha Distritu Manatuto, Lautem no Oe-cusse.

Wednesday, 25 January 2012

Lideransa Komunitaria Distritu 4 Sorumutu ho Lasama

Radio, online – Assosiasaun lideransa komuniatria husi Distritu Ha’at kompostu husi Distritu Ainaro, Baucau, Bobonaro no Oecusse hasoru malo ho Prezidenti Parlamentu Nasional Fernando Lasama de Araujo hodi enterga estatuta assosiasaun lideransa komunitaria nian ba PN.

Porta Voz Assosiasaun Agapito Fatima Martins informa iha salaun konferensia Parlamentu Nasional Kuarta, (18/1) hateten, objetivu hari assosiasaun ne’e oinsa lider komunitaria sira bele hare projetu ne’ebe halao iha suku laran, tamba tinan-tinan Parlamentu Nasional aprova governu ezekuta.

“Ami mai iha ne’e hodi intrega ami nia estatuta ba Parlamento Nasional hodi aprezenta ba governu. Ami hari assosiasaun ne’e laos hare deit ba projetu maibe ami mos fo kapasitasaun ba ami nia sekretaria suku, Xefe aldeia, Xefe juventude feto no mane nomos lia nain sira iha 13 distrito tomak,” Agapito akresenta.

Hatan ba asuntu ne’e Lasama dehan ba Xefi suku sira katak. “imi nia knar importante tebes atu halo monitorizasaun ba kulaker projetus, tamba ba dezenvolimentu osan barak mak aloka. Imi lalika lakon konfiansa husi povu,”Lasama mensiona.

Iha enkontru ne’e assosiasaun lider komunitaria interga estatuta assosiasaun no plano estratejiku ba Prezidenti do Parlamento Nasional.

Radio Liberdade Dili
RLD, Thursday, 19 January 2012

Elisaun 2012, PN Ejiji Ba Parpol Hametin Unidade Nasional

DILI- Representante povu iha Uma Fukun parlamentu Nasional (PN), husu ba partidu politiku hotu tenki kria pas no estabilidade no hametin unidade nasional atu nune’e sidadaun Timor oan hotu bele partisipa festa demokrasia iha ambiente nebe hakmatek.

Deputadu Arao Noe de Jesus C. Amaral husi Bankada CNRT, informa importante teb-tebes halo akordu ho partidu hot-hotu, relasaun atu deklara katak labele halo asaun brutal iha kampanha, tenki kumpri lei eleitoral, orientasaun husi CNE nebe hanesan kaer konaba jestaun elisaun.

“ Akordu ne’e importante mais hau nia ejejensia partidu hot-hotu nebe ke partisipa iha elisaun 2012, tenki kumpri akordu ne’e no kumpri orientasaun nebe legal atu nune’e la bele halo violasaun, lae ita rasik mak viola ita nia akordu nebe ita rasik maka halo,” dehan Arao ba STL iha Uma Fukun parlamentu Nasional, foin lalais ne’e.

Deputadu Fretilin, Elizario Perreira, hateten iha rai nebe deit tama ona pena penulti governasaun partidu ida nian, governasaun tuir periodu ida sempre iha kampanha politika oinsa fo informasaun nebe los ba povu hodi bele partisipa iha vida politika. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL web, edisaun Sesta (13/1). Jaime do Rosario

STL, 12 Jan 2012

Preziedenti PN Fo Posse ba Membru CFSNI RDTL, Lasama : Intelejen Laos “Mau huu”

DILI - Atu haforsa liu tan Servisu Intelejensia iha Timor Leste, Tersa (10/1), Prezidenti Parlamentu Nasional, Fernando La Sama de Araujo fo posse ba Membru Consellu Fiskalizasaun Servisu Nasional Intelejensia TL Nain Tolu.

Sira neebe maka simu posse hodi sai Membru CFSNI RDTL nee maka hanesan, Alexandrino Xavier de Araujo, Depotadu Antoninho Bianco ho Depotadu Duarte Nunes.

Hafoin remata simu Posse Membru CFSNI, Antoninho Bianco ba Jornalista hatete, Tuir Lei no 9/2008 nian, estabelese orgaun Servisu Nasional Informasaun Intelejensia Nasional nian, iha neba iha nia Membru ida maka CFSNI.

“Ami nain tolu nebe ohin hetan tomada Posse sei halao servisu tau matan ba sistema informasaun Intelejensia nebe oras nee dadaun lao iha ita nia rai laran,” hatete Membru CFSNI, Depotadu Antoniho Bianco ba Jornalista iha Parlamentu Nasional (PN), Tersa (10/01).

Hatan kona ba karik sira sei servisu hamutuk ho Intelejensia PNTL ho F-FDTL nian hatete Bianco, sira sei servisu hamutuk hodi tau matan ba servisu neebe halao tiha ona, atu nunee bele servisu diak liutan.

Entretantu Relasaun ho Servisu Intelejensia nee Prezidenti Lasama hatete, Servisu Intelejensia Nasional Timor nian nee laos “Mau huu” atu hafuhu fali ema seluk, maibe atu hare interese Nasaun nian. Informasaun kompletu iha STL Jornal no STL web, edisaun Kuarta (11/1). Terezinha da Costa

STL, 10 Janeiru 2012